هفت پيکر نظامي

بر زمين هيچ دخل و دانه نماند
لاجرم گنج در خزانه نماند

شه ز گنج وزير بد گوهر
گوهرش باز داد و زر بر سر

گفت کين مال دست رنج تو نيست
بخشش تو به قدر گنج تو نيست

يا به اکسير کوره تافته اي
يا به خروار گنج يافته اي

لشگر و گنج شد بر او انبوه
اين ز دريا گذشت و آن از کوه

اسب در غار ژرف راند سوار
گنج کيخسروي رساند به غار

شد زمين کنده تا دهانه آب
کسي آن گنج را نديد به خواب

خاک بي خسف لاابالي نيست
گنج دانش ز مار خالي نيست

هر عروسي چو گنج سر بسته
زير زلفش کليد زر بسته

چون من از قلعه قناعت خويش
شاه را گنج زر کشيدم پيش

هر چه هست از حساب گوهر و گنج
راحت اينست و آن دگر همه رنج

شرف نامه نظامي

زبان آوران را به تو بار نيست
که با مشعله گنج را کار نيست

درين عالم آباد گردد به گنج
در آن عالم آزاد گردد ز رنج

به شکرم رسان اول آنگه به گنج
نخستم صبوري ده آنگاه رنج

به اميد آن گنج ديوار بست
برانداخت دينار خود را ز دست

چو دينارش از دست پرواز کرد
سوي گنج صراف سر باز کرد

اگر کان گنجي چو نائي بدست
بسي گنج از اينگونه در خاک هست

به خواهنده آن به خشم از مال و گنج
که از باز دادن نيايم به رنج

بناسفته دري که در گنج يافت
ترازوي خود را گهر سنج يافت

کسي کو برد برتر و خشک رنج
ز ماهي درم يابد از گاو گنج

کسي کو برد برتر و خشک رنج
ز ماهي درم يابد از گاو گنج

ز درياي او گنج گوهر مپوش
دري ميستان گوهري مي فروش

سه در ساختم هر دري کان گنج
جداگانه بر هر دري برده رنج

بدان هر سه دريا بدان هر سه در
کنم دامن عالم از گنج پر

شهان را ز رسمي که آيين بود
کليد آهنين گنج زرين بود

جز او کاهن تيغ روشن کند
کليد از زر و گنج از آهن کند

دو مار از براي تو توفير سنج
يکي مار مهره يکي مار گنج

در اين گنجنامه زر از جهان
کليد بسي گنج کردم نهان

کسي کان کليد زر آرد به دست
طلسم بسي گنج داند شکست

وگر گنج پنهان نيارد پديد
شود خرم آخر به زرين کليد

سخنها که چون گنج آگنده بود
به هر نسختي در پراکنده بود

زبان در زبان گنج پرداختم
از آن جمله سر جمله اي ساختم

فرستاد چندان بدو گنج و مال
کزو دور شد مالش بد سگال

شه از مهر فرزند پيروز بخت
در گنج بگشاد و برشد به تخت

به شادي گرائيد از اندوه رنج
به خواهندگان داد بسيار گنج

چو استاد دانا به فرهنگ وراي
ملک زاده را ديد بر گنج پاي

به تعليم او بيشتر برد رنج
که خوش دل کند مرد را پاس گنج

به دستوري او شوي شغل سنج
که دستور دانا به از تيغ و گنج

به دارا همان گنج زر مي سپرد
بران عهد پيشينه پي مي فشرد

گهي باده مي خورد بر ياد کي
گهي گنج مي ريخت بر باد مي

بگفت اين و برزد به ابرو شکنج
چو ماري که پيچد ز سوداي گنج

چو شاه آن متاع گران سنج ديد
چو دريا يکي دشت پر گنج ديد

شه از فتح زنگي و تاراج گنج
برآسود ايمن شد از درد و رنج

به آواز پوشيدگان گفت خيز
گزارش کن از خاطر گنج ريز

ز بس گنج آگنده بر پشت پيل
به صد جاي پل بسته بر رود نيل

به گنج و به فرمان در آن ريگ بوم
عمارت بسي کرد بر رسم روم

بر آبادي راه مي برد رنج
بر آن ريگ مي ريخت چون ريگ گنج

چو آمد فرستاده راه سنج
به دارا سپرد آن گرانمايه گنج

مروت تو داري و مردي تو راست
بدانديش را گنج با اژدهاست

گر او تندر آمد تو هستي درخش
گر او گنجدان شد توئي گنج بخش